FITR SADAKASI

Konu: FITR SADAKASI Çarş. Eyl. 17, 2008 11:24 am

Yrd.Doç.Dr. Ali DUMAN
Fıtr Sadakası
<table width=560><tr><td class=TEXT1 style="PADDING-RIGHT: 10px" colSpan=2>Sözlükte yaratmak, icat etmek, kesmek, yarmak, ikiye ayırmak manalarına gelen fatr kökünden türeyen fıtr kelimesi, orucu açmayı, yani iftar etmeyi ifade eder. Bundan dolayı ramazan bayramına iydü`l-fıtr denir. Bunun gibi, ramazan ayına ulaşmış olmanın, onu idrak etmenin, onun mükafat ve bereketinden istifade etmiş olmanın belirtisi olarak verilen sadakaya da sadakatü`l-fıtr (fıtr sadakası) denir. Bu tamlama Türkçemize kısaltılmış olarak Fitre şeklinde geçmiştir. Fitre hicretin 2. yılında , Ramazan orucunun farz olduğu sene, zekattan önce emredilmiştir. Ancak hükmünün farz, vacip, mendup yada mübah olduğu konusu fıkıh alimleri arasında tartışmalıdır. Şafii, Maliki ve Hanbeli alimlerine göre fıtr sadakasını vermek farzdır. Bu alimlerin fıtr sadakasının farz olduğu görüşüne ulaşırken dayandıkları deliller şunlardır: - İbn Ömer`den rivayet olunduğuna göre: Resulullah, Ramazanda fitreyi Müslüman olan hür, köle, erkeke ya da kadınlara farz kılmıştır. - İbn Abbas`tan rivayet edildiğine göre o şöyle demiştir: "Resulullah fitreyi oruçluları lüzumsuz ve çirkin sözlerden temizlemek ve yoksullara yiyecek sağlamak için farz kılmıştır". - Abdullah b. Salede der ki: "Resulullah, Ramazan bayramından bir yahut iki gün önce bir konuşma yaparak şöyle buyurdu: Buğdaydan, arpadan yahut hurmadan bir sa`ını (Hanefilere göre 3800 gr) hür yahut köleler için, küçük ve büyükler için ödeyin". Hanefîlere göre ise fıtr sadakası vaciptir. Çünkü onlara göre fıtr sadakasıyla ilgili hadislerin bir kısmı hem sübut hem de delalet yönünden farziyet ifade etmemektedir. Fitrenin Hikmetleri Fitrenin hikmetleri olarak orucun noksanını tamamlamak, fakirleri bayram gününde dilenmekten kurtarmak ve fakirleri bayram gününde sevindirmek, böylece toplumsal dayanışmayı güçlendirmektir. Fitrenin Hesaplanması Fitre verilmesinde ölçüler konulurken, Hz. Peygamber döneminde en çok tüketilen gıda maddelerinden bir sa` miktarı esas alınmıştır. Fitre dönemin en çok tüketilen gıda maddelerinin kendilerinin verilmesi şeklinde yerine getirilebileceği gibi, bunları ücretlerinin verilmesi şeklinde de yerine getirilebilir. Günümüz alimleri fitrenin tespiti konusunda iki öneride bulunmaktadır: 1) Hadislerde geçen Hz. Peygamber döneminde en fazla tüketilen gıda maddelerinden birer sa`ın ortalamasının alınması. 2) Bir fakirin ekmek ve normal bir katıkla günlük yiyeceğini sağlayacak meblağın belirlenmesi. Fitrenin belirlenen orandan az olarak verilmesi caiz değildir. Fakat fazla olması, sadaka olarak değerlendirilir. Günümüz için en uygun fitre tespitinin bir insanın günlük yiyecek masrafının belirlenmesi olduğunu söyleyebiliriz. Bir kimse sabah ve akşam yemeklerini tam gıdalanmayı sağlayacak şekilde ne kadar ücrete mal ediyorsa, bir kişilik fitre miktarı o kadardır. Bu kişinin yaşadığı coğrafyaya ve hayat şartlarına göre değişebilir. Örneğin Malatya`da bir kişinin günlük sabah ve akşam yemekleri masrafı 6 YTL iken, bu Ankara, İstanbul, İzmir gibi büyük şehirlerde artabilir. Fitreyi Kimler Verir Cumhura göre fitre, hür, küçük, büyük, erkek, kadın her Müslüman üzere farzdır. Kölenin fitresini de efendisi vermek zorundadır. Cumhura göre, bayram gecesi ve günü kendisinin ve nafakasını vermekle sorumlu olduğu kişilerin yiyecek maddelerine sahip olan herkese fitre farzdır. Bir kimseye kendisi için fitre vermek farz olursa, fakir ana-babası, hanımı, kölesi, Müslüman olan akrabaları ve nafakasını sağlamakla yükümlü olduğu kimselerin de fitresini vermesi gerekir. Ancak fitre ödeyecek kadar malı ve imkanı bulunması gerekir. Baba ergenlik çağına ulaşmamış küçük çocuklarının fitresini vermek zorundadır. Hanefilere göre hür, Müslüman, küçük, büyük, erkek ve kadın, akıllı veya deli kimseler nisap miktarı mala sahipseler fitre vermekle yükümlü olurlar. Ancak nisap miktarı malın temel ihtiyaçlardan fazla olması gerekir. Temel ihtiyaçlar ise elbise, ev, araba, ailenin yiyecek ve giyecek ihtiyaçları ve borçlarıdır. Hanefilere göre fitre vermesi vacip olan kişi, fitreyi küçük çocukları, bakmakla yükümlü olduğu bunak, fakir ve deliler ve hizmetini gören köleleri için de öder. Kölenin kafir ya da Müslüman olması arasında fark yoktur. Bir kimse ana yada babası adına fitre vermekle yükümlü olmadığı gibi akrabaları için de fitre vermekle yükümlü değildir. Fitreyi Ne Zaman Vermek Gerekir Hanefilere göre fitre, bayramın birinci günü sabah namazı vaktinin girmesiyle vacip olur. Bu vakitten önce ölen kimsenin fitre borcu düşer. Bu vakitten sonra doğan üzerine de fitre vermek gerekmez. Ancak bu vakit girdikten sonra ölen kimsenin üzerine fitre vacip olduğu için fitresinin mirasçıları tarafından verilmesi gerekir. Bunun gibi bu vakit girmeden doğan çocuk için de fitre vermek gerekir. Fitrenin bayramdan önce veya bayram günü verilmesi de mümkündür. Bayramdan önce verilen fitrenin daha efdal olduğuna dair görüşler varsa da, bayram günü verilmesinin yasak ya a sakıncalı olduğu yolunda herhangi bir görüş yoktur. Cumhura göre fitre, bayram gecesi güneş batımıyla farz olur. Dolayısıyla bu vakit girmeden ölen ya da bu vakit girdikten sonra doğan için fitre gerekmez. Ancak bu vakit girdikten sonra, fitresini vermeden ölen kimse için fitre vermek gerekir. Aynı şekilde bu vakit girmeden doğan kimse için de fitre vermek gereklidir. Fitre Kimlere Verilir Fitre, kendilerine zekat verilmesi caiz olanlara verilir. Dolayısıyla zekat verilmesi caiz olmayanlara fitre vermek de caiz değildir. Ayrıca fitre vermekle mükellef olan kişilere de fitre vermek caiz değildir. Bundan başka fitre vermekle mükellef olanların ana-babalarına, dede, ninelerine, çocuk ve torunlarına ve karısına fitre vermesi caiz değildir. Zira mükellef olan kişi zaten bunlara bakmakla yükümlüdür. Fitrenin gayrı Müslimlere verilemeyeceği hususunda da alimler ittifak etmişlerdir. Ancak zımmi denilen, kendileriyle anlaşmalı olan gayrı Müslimlere (bugünkü deyimle azınlıklar) fitre verilmesi hususunda alimler ihtilaf etmişlerdir. Cumhura göre bunlara da fitre verilemez. Hanefilere göre verilebilir. Fitre de zekatta olduğu gibi öncelikle yakında bulunan fakirlere ve fitre ve zekat verilebilecek akrabalara verilmelidir. fitre verirken, fitre verilecek kişinin dini tutumu göz önünde bulundurulmalıdır. Öte yandan fakirlik de fitre veriminde dikkate alınması gereken bir ölçüdür. Çok fakir olanlar varken, daha az fakir olanlara fitre vermemek, ya da fitreyi birkaç fakir arasında bölüştürmek mümkündür. </TD></TR></TABLE>